Ngoại trưởng Tàu cộng Vương Nghị tại buổi lễ kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Mỹ-Tàu tổ chức ở Bắc Kinh ngày 5 Tháng Giêng 2024 (Zhai Jianlan/Xinhua via Getty Images)
Thái Ngọc - Chưa bao giờ yếu tố Tàu cộng trở thành vấn đề chính sự lớn trong chính trường Mỹ bằng lúc này. Cộng hòa và Dân chủ luôn gầm gừ nhau ở mọi vấn đề nhưng khi bàn Tàu cộng, họ gần như luôn có tiếng nói chung.
Ngày 12 Tháng Mười Hai 2023, các nhà lập pháp lưỡng đảng một lần nữa kêu gọi cắt đứt nhiều hơn mối quan hệ kinh tế và tài chính giữa Mỹ và Tàu cộng, trong đó có việc thu hồi mức thuế suất thấp mà Hoa Kỳ đã cấp cho Bắc Kinh sau khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) hơn hai thập niên trước.
Cảnh báo đỏ
Ủy ban Lựa chọn Hạ viện về đảng cộng sản Tàu (The House Select Committee on the Chinese Communist Party) đã đưa ra loạt khuyến nghị nhằm tái thiết lập mối quan hệ kinh tế của Mỹ với Tàu cộng. Báo cáo, được cả Dân chủ lẫn Cộng hòa tại Hạ viện ký, lập luận rằng Tàu cộng đã thực hiện một “chiến dịch xâm lược kinh tế kéo dài nhiều thập niên” nhằm hạ gục các công ty Mỹ, thống trị các ngành công nghiệp quan trọng trên toàn cầu và khiến Hoa Kỳ rất dễ bị tổn thương trong trường hợp xảy ra một cuộc xung đột quân sự lớn.
Báo cáo 53 trang có gần 150 khuyến nghị mà Quốc hội lẫn Chính phủ Mỹ nên thực hiện, từ việc áp đặt mức thuế mới đối với các loại chip cũ của Tàu cộng cho đến cắt giảm hơn nữa dòng vốn và công nghệ; từ việc yêu cầu các công ty Mỹ công khai mối quan hệ với Tàu cộng đến việc đầu tư hơn nữa vào năng lực nghiên cứu và sản xuất của Mỹ để chống lại sự thống trị Tàu cộng trong các lĩnh vực như dược phẩm và khoáng sản. Báo cáo thậm chí đề xuất phát triển kế hoạch phối hợp với các đồng minh như thế nào nếu Tàu cộng xâm chiếm Đài Loan. Báo cáo trên là một dấu hiệu hữu hình và rõ ràng nhất cho thấy sự đồng thuận lưỡng đảng Hoa Kỳ đối với vấn đề Tàu cộng đã thay đổi như thế nào trong vài năm gần đây.
Lập luận phổ biến cách đây một thập niên – chịu ảnh hưởng của “lý thuyết gia” Henry Kissinger – khẳng định rằng sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế giữa Hoa Kỳ và Tàu cộng sẽ là động lực cho hòa bình và ổn định. Tuy nhiên, chính sách này ngày càng nhường chỗ cho những lo ngại rằng mối quan hệ với Tàu cộng có thể bị “vũ khí hóa” trong trường hợp xảy ra xung đột; và sẽ là thảm họa đối với kinh tế hoặc thậm chí quân đội Hoa Kỳ nếu Tàu cộng cắt đứt nguồn đến Mỹ các chuyến hàng dược phẩm, khoáng sản hoặc linh kiện sản xuất vũ khí. Việc Bắc Kinh trợ cấp các công ty Tàu cộng cùng những vụ trộm cắp tài sản trí tuệ cũng là nguyên nhân khiến Washington cảnh giác. Ngoài ra, trong một số trường hợp, Tàu cộng chỉ cho phép các công ty nước ngoài hoạt động tại nước họ nếu đối tác nước ngoài chấp nhận chuyển giao công nghệ cho công ty địa phương.
Báo cáo nhấn mạnh, Hoa Kỳ chưa bao giờ đối mặt với một đối thủ địa chính trị có mối liên hệ chặt chẽ về kinh tế với nhau như vậy trong khi người ta chưa thể đánh giá đầy đủ toàn bộ rủi ro khi dựa vào một đối thủ cạnh tranh chiến lược như Tàu cộng. “Việc giải quyết cuộc tranh chấp mới này đòi hỏi phải đánh giá lại một cách cơ bản chính sách của Hoa Kỳ đối với sự hợp tác kinh tế với Tàu cộng, cũng như việc xây dựng những công cụ mới để giải quyết chiến dịch xâm lược kinh tế của Tàu cộng,” báo cáo cho biết.
Dù vậy, cho đến thời điểm hiện tại, Mỹ và Tàu cộng khó có thể thoát khỏi nhau một cách tuyệt đối. Hạ tuần Tháng Tám 2023, nghiên cứu công bố tại hội nghị thường niên Ngân hàng Dự trữ Liên bang Thành phố Kansas (Federal Reserve Bank of Kansas City) cho thấy, chuỗi cung ứng của Mỹ vẫn phụ thuộc nhiều vào ngành sản xuất của Tàu cộng.
Trong bài nghiên cứu, kinh tế gia Laura Alfaro thuộc Trường Kinh thương Harvard và Davin Chor tại Trường Kinh thương Tuck thuộc Đại học Dartmouth cho biết, tỷ trọng hàng nhập khẩu từ Hoa Kỳ của Tàu cộng đã giảm xuống khoảng 17% vào năm 2022 sau khi đạt mức cao nhất khoảng 22% vào năm 2017; cùng lúc, một số nước như Mexico và Việt Nam lại nhảy vào trám chỗ Tàu cộng. Tất cả cho thấy có vẻ như Mỹ đang giảm bớt sự phụ thuộc Tàu cộng. Tuy nhiên, thực tế lại khác: Cả Mexico và Việt Nam đều bắt đầu nhập nhiều sản phẩm hơn từ Tàu cộng; và đầu tư trực tiếp của Tàu cộng vào những nước này cũng tăng mạnh với việc lập nhiều nhà máy hơn. Nói cách khác, Tàu cộng chỉ thay đổi “địa chỉ” khi xuất hàng sang Mỹ.
Trong bài báo mới đây (ngày 27 Tháng Hai 2024), tờ The Economist cho biết thêm, năm 2023, Mexico đã vượt mặt Tàu cộng để trở thành nguồn nhập khẩu lớn nhất của Mỹ. Theo số liệu Mỹ, kể từ năm 2017 đến nay, tỷ trọng hàng nhập khẩu của Mỹ đến từ Tàu cộng đã giảm 1/3 – xuống còn khoảng 14%. Một phần của sự sụt giảm xảy ra sau khi Tổng thống Donald Trump áp dụng mức thuế cao vào năm 2018. Một phần khác phản ánh mối lo ngại ngày càng tăng về tham vọng lãnh thổ của Tàu cộng: Nếu Tàu cộng xâm chiếm Đài Loan, nhiều chuỗi cung ứng ở châu Á sẽ không thể hoạt động.
Một lần nữa, trường hợp Việt Nam và Mexico là điển hình. Thương mại Việt Nam với Mỹ đang bùng nổ. Tuy nhiên, hoạt động sản xuất của Việt Nam vẫn gắn bó sát với chuỗi cung ứng Tàu cộng, có nghĩa, cái gọi là sản phẩm “made in Vietnam” nhập sang Mỹ vẫn chứa nhiều thiết bị/linh kiện Tàu cộng! Không phải tự nhiên mà tỉ lệ “hàng Việt Nam” nhập sang Mỹ tăng cùng lúc với tỉ lệ hàng Tàu cộng nhập khẩu vào Việt Nam.
Ở Mexico, tình hình phức tạp hơn một chút. Các tiêu chuẩn được thiết lập bởi Thỏa thuận Hoa Kỳ-Mexico-Canada yêu cầu “hàm lượng giá trị khu vực” (“regional-value content”) cao, có nghĩa xuất khẩu được xem xét kỹ lưỡng để biết chắc rằng qui trình sản xuất được thực hiện ở Bắc Mỹ. Tuy nhiên, tương tự Việt Nam, nhập khẩu vật tư công nghiệp từ Tàu cộng sang Mexico đã tăng mạnh, với khoảng 40% kể từ năm 2019. Ngay cả ở sân sau của Mỹ, việc bứng Tàu cộng một cách tuyệt đối cũng không phải dễ dàng.
Vấn đề của sự nhận thức
Với không ít nhà bình luận, việc “bứt toa” – decoupling – giữa Mỹ và Tàu cộng là điều viển vông không thực tế. Về lý thuyết lẫn thực tế, điều đó là bất khả, bởi không thế lực nào có thể đập bỏ hoàn toàn nền móng thương mại được xây dựng từ nhiều thập niên giữa Mỹ và Tàu cộng. Tuy nhiên, một cách công bằng, không thể không thừa nhận rằng tác động của chính sách xuất phát từ nhận thức mối nguy hiểm Tàu cộng được thực hiện từ thời Trump đến thời Biden đã và đang ít nhiều hiệu quả.
Chính sách đối với Tàu cộng ở Mỹ bây giờ không chỉ là từ chính phủ trung ương mà xuống đến tận địa phương. Nhiều biện pháp cứng rắn, ở những nơi như Florida, Utah và South Carolina, là một phần trong nỗ lực chính trị ngày càng tăng nhằm làm cho Hoa Kỳ bớt phụ thuộc về kinh tế vào Tàu cộng và hạn chế đầu tư của Tàu cộng vào Mỹ. Gần hai chục tiểu bang chủ yếu thiên về cánh hữu – trong đó có Florida, Texas, Utah và South Dakota – đã đề xuất hoặc ban hành luật nhằm hạn chế việc Tàu cộng mua bất động sản nói chung.
Năm 2023, các nhà lập pháp Texas đề xuất mở rộng lệnh cấm được ban hành vào năm 2021 đối với việc phát triển các dự án cơ sở hạ tầng được tài trợ bởi những nhà đầu tư có quan hệ trực tiếp với Tàu cộng; cũng như ngăn chặn công dân và công ty Tàu cộng mua đất, nhà hoặc bất kỳ bất động sản nào khác.
Tại Florida, Tháng Năm 2023, Thống đốc Ron DeSantis đã ký luật cấm các công ty hoặc công dân Trung Quốc mua hoặc đầu tư vào bất động sản nằm trong phạm vi 10 dặm tính từ các căn cứ quân sự và cơ sở hạ tầng quan trọng như nhà máy lọc dầu, trạm khí đốt tự nhiên lỏng và nhà máy điện…
Thái Ngọc (SGN)