Hình minh hoạ. Các xe container chở hàng hoá qua cửa khẩu Tân Thanh, Lạng Sơn, trên biên giới giữa Việt Nam Và Trung cộng hôm 30/7/2014 ( Reuters)

Thanh Trúc - Báo cáo kinh tế vĩ mô Quí IV 2020 của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR),  công bố hôm 11/2/2021, cho thấy thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam là Trung cộng với kim ngạch 84,18 tỷ USD, và thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam là Hoa Kỳ với 77 tỷ USD, tăng 25,6% so với 2019.

Vẫn theo VEPR, bên cạnh mức nhập siêu 35,28 tỷ USD từ Trung cộng, thì xuất siêu lớn nhất của Việt Nam vẫn là Mỹ với 63,36 tỷ USD, tăng 34,76%.

Từ những số liệu này, VEPR nhận định Việt Nam đang đứng trước nguy cơ trở thành thị trường tạm nhập- tái xuất mà Trung cộng lợi dụng trong mục đích lách lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với hàng hóa xuất khẩu Trung cộng vào thị trường Mỹ.

Trước đó, từ tháng 7/2020, đại sứ quán Trung cộng tại Hà Nội cho hay Việt Nam đã vượt qua Malaysia và trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung cộng trong Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) .

Giáo sư Nguyễn Mại, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế Hoạch-Đầu Tư Việt Nam, nhận định về nguy cơ Việt Nam trở thành nơi trung chuyển hàng Trung cộng:

“Chắc chắn Trung cộng sẽ tìm cách tiêu thụ hàng hóa mà khó xuất sang Mỹ và sang các thị trường khác, do đó việc Trung cộng cần một cửa ngõ của ASEAN để mua bán qua Mỹ là có khả năng”

Báo chí trong nước dẫn lời chuyên gia kinh tế trưởng  thuộc tổ chức Mekong Economics, ông Adam McCarty, rằng Việt Nam có thể bị gộp vào với Trung cộng khi bán hàng sang Mỹ và các thị trường khác trên thế giới, điển hình như mặt hàng thép xuất khẩu từ Việt Nam bán qua Mỹ.

Tiến sĩ Vũ Quang Việt, từng làm việc trong Cục Thống Kê Liên Hiệp Quốc, cũng là nhà quan sát tình hình kinh tế Việt Nam, gần như đồng quan điểm với ông McCarty, rằng:

“Nếu Việt Nam trở thành nơi mà Trung cộng tuồn hàng sang nước khác trên thế giới thì các nước, đặc biệt là Mỹ, sẽ áp đặt thuế lên các mặt hàng đó. Chẳng hạn Việt Nam đã để cho Trung cộng tuồn hàng thép rồi nhôm sang để mà xuất sang Mỹ. Mỹ đã đưa thuế nhập khẩu lên 250% gì đó”.

Thực tế cho thấy Việt Nam nhập từ Trung cộng rất nhiều mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử, linh kiện thiết bị, dụng cụ, phụ tùng máy móc...

Dưới cái nhìn của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, mức độ tăng trưởng đột ngột về nhập khẩu từ Trung cộng bên cạnh mức độ xuất khẩu cao sang Mỹ trên cùng một số loại mặt hàng khiến câu chuyện tạm nhập- tái xuất hàng hóa Trung cộng lộ rõ hơn là chuyện khu vực sản xuất trong nước mở rộng.

Từ điểm này, suy ra dòng vốn đầu tư trực tiếp FDI, đặc biệt đến từ Trung cộng, sẽ tạo cạnh tranh bất lợi cho các doanh nghiệp trong nước, ảnh hưởng đến sản xuất nội địa và hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Nói một cách khác, tiếng là gắn thương hiệu ‘Made in Vietnam’ nhưng thực chất chỉ mang lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài mà nhiều nhất là Trung cộng, là nhận định của chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ  Ngô Trí Long:

“Giả sử Trung cộng thông qua Việt Nam để làm một cầu nối, làm một bàn đạp để bán hàng hóa Trung cộng, và nếu Việt Nam không cảnh giác, không thực thi đúng những cam kết với quốc tế, cũng như không công khai minh bạch đúng luật lệ quốc tế thì trước sau Việt Nam cũng bị loại ra khỏi thương trường quốc tế”.

Chính vì thế, VEPR khuyến nghị Chính phủ nên có chính sách thắt chặt các quy định về nguồn gốc nguyên liệu đầu vào hầu tránh rơi vào tình cảnh thị trường xuất nhập khẩu của mình bị Trung cộng sử dụng để bán hàng của họ sang Mỹ mà không bị tăng thuế.

Không phải đợi tới giờ mà từ tháng 5/2018, Bộ Thương Mại Hoa Kỳ đã áp thuế chống bán phá giá 256,44% lên sản phẩm thép cuộn từ Việt Nam, sau  khi phát hiện những sản phẩm này có nguồn gốc Trung cộng và đã né tránh thuế chống bán phá giá của Mỹ.

Một điểm quan trọng khác của xuất nhập khẩu là khi Việt Nam tăng cường xuất khẩu ra thị trường thế giới thì các công ty Trung cộng càng có nhiều khả năng tăng cường nhập khẩu vào Việt Nam. Điều này khiến cán cân thương mại Việt Nam-Trung cộng càng chênh lệch và có thể làm tình hình tệ hơn.

Xe contaner chở hàng nhập khẩu từ Trung cộng vào Việt Nam qua cửa khẩu Tân Thanh, Lạng Sơn năm 2014. (Reuters)

Tiến sĩ Vũ Ngọc Xuân, giảng viên Đại Học Kinh Tế Quốc Dân Hà Nội, khẳng định nguy cơ Việt Nam trở thành thị trường tạm nhập- tái xuất của hàng hóa Trung cộng thực sự đã xảy ra:

“Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung khiến hàng hóa của Trung cộng vào Mỹ bị đánh thuế xuất khẩu, vì vậy có thể có tình trạng gian lận nguồn gốc xuất xứ, hàng Trung cộng nhưng đội lốt Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ. Có tình trạng đấy trong khoảng 2 năm vừa rồi mà bản thân cơ quan Hải Quan của Việt Nam cũng như chính phủ Việt Nam đã có biện pháp thanh tra, kiểm tra và xử lý, cái đó là có. Nếu để tình trạng gian lận xuất xứ thì Việt Nam trở thành đối tác bị cho là thao túng tiền tệ và bị trừng phạt bằng cách tăng thuế đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam”.   

Tiến sĩ Vũ Ngọc Xuân nói tiếp kinh tế Việt Nam quá lệ thuộc vào FDI, tức nguồn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài. Những thành tựu về xuất khẩu, xuất siêu đều là do doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài tạo ra chứ trong nước thì không có lợi thế đó.

Hai khía cạnh của vấn đề cần được nhìn rõ, giảng viên kinh tế Vũ Ngọc Xuận phân tích:

 “Góc độ là khi hàng hóa Trung cộng vào Việt Nam mà không tạo giá trị gia tăng nhưng mà lại lợi dụng xuất xứ để tránh thuế xuất khẩu sang Hoa Kỳ thì mình phải thanh tra kiểm tra và tiến hành xử phạt thật nặng”

Còn nếu Việt Nam nhập nguyên vật liệu, công cụ, máy móc về để có một giai đoạn trung gian sản xuất ở Việt Nam, tức là tạo giá trị gia tăng để xuất sang Hoa Kỳ thì đó là chuyện hoàn toàn khác, là chuyện cần khuyến khích, Tiến sĩ Vũ Ngọc Xuân nhấn mạnh:

“Còn bảo để tránh lệ thuộc vào Trung cộng thì đấy là quan điểm của những người không nghiên cứu sâu về chuỗi cung ứng toán cầu. Không thể nào mà không nhập đầu vào từ bên Trung cộng để tạo ra hàng hóa xuất khẩu bởi vì bây giờ Trung cộng là công xưởng thế giới có tính kinh tế vĩ mô, chất lượng tốt và giá cả rất cạnh tranh. Vì vậy không một doanh nghiệp nào mà không nhập đầu vào từ Trung cộng cả. Phải phân tích ở góc độ như thế chứ không phải chỉ chuyện là mình nhập siêu quá nhiều từ Trung cộng. Cứ nói ở góc độ phải “thoát Trung” thì đấy là góc độ phi kinh tế”.

Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách VEPR nhắc nhở Việt Nam luôn phải đặt mình trong tư thế một đất nước dễ bị trở thành nơi trung chuyển hàng hóa của Trung Quốc sang Hoa Kỳ.

Giới chuyên gia kinh tế và tài chính cho rằng đây là bài toán hóc búa mà Việt Nam phải cảnh giác và giải quyết đồng bộ trong bối cảnh khó khăn hiện nay. (RFA)